Bert, de onbekende filosoof, heeft mij altijd voorgehouden dat er in ieder leven altijd volstrekt onverwachte dingen kunnen gebeuren. Natuurlijk is dat zo en voor mij was dat ook helemaal logisch en begrijpelijk. Hoewel ik toch heel vaak met Bert in gesprek ben over de kleine en de grote vragen van het leven, is mij pas sinds kort duidelijk geworden dat de allesomvattende wijsheid van Bert toch grootser is dan ik aanvankelijk dacht. Want we weten allemaal dat er in het leven onverwachte dingen gebeuren. Daar is op zich niets onverwachts aan; het is alleen onverwacht voor ons als er iets in ons eigen leven gebeurt.
Maar al te vaak vinden er gebeurtenissen in je leven plaats waarvan pas achteraf blijkt dat die gebeurtenis van bijzondere invloed is geweest op je verdere leven. Een aantal van die zaken zijn min of meer voorspelbaar, ook al kun je de uitwerking daarvan niet bevroeden. Niemand zal in twijfel trekken, dat bijvoorbeeld je partnerkeuze van grote invloed is op het verloop van je verdere leven. Evenals een studiekeuze en de keuze voor een baan. Zeker ook de keuze of je al dan niet kinderen ‘neemt’. Maar er zijn ook een aantal zaken die onvoorspelbaar zijn en die een gigantische impact hebben op ons persoonlijke leven.
Bert Bokhoven wees mij in al zijn wijsheid op de zwarte zwanen zoals Nassim Nicholas Taleb deze gebeurtenissen noemt in zijn boek “de Zwarte Zwaan”. Een boek dat handelt over de impact van het hoogst onwaarschijnlijke. Zwarte Zwanen zijn dan toevallige gebeurtenissen die ons leven bepalen. In macro-economische zin: de aanslag van 11 september, de opkomst van Internet, de huidige kredietcrisis, de verkoop van ABM-AMRO. In het algemeen zijn zwarte zwanen, hoewel lang niet allemaal slecht, niet populair. Vooral bankiers, econometristen, schrijvers van vijfjarenplannen en planners van overheidsbeleid hebben er een uitgesproken hekel aan. Zwarte zwanen ruïneren iedere planning en veroorzaken een vloed van literatuur die achteraf probeert te verklaren wat van te voren niet te voorspellen viel. Rituele bezweringen van de onvoorspelbaarheid.
In ons persoonlijke leven hebben wij van nature weinig neiging om bewust met zwarte zwanen rekening te houden. Taleb vergelijkt ons met kalkoenen die duizend dagen goed te eten krijgen. De dag voor Thanksgiving zijn we boordevol zelfvertrouwen en stellen vast dat Zwarte Zwanen volledig uit zicht zijn. Onze zekerheid baseren we op het verleden, maar verleden vormt geen enkele garantie tegen zwarte zwanen en leert ons ook niets over ze. De toekomst is dan ook geen voortzetting van het verleden. Maar wie open staat voor Zwarte Zwanen leeft bescheiden, zeker als het over de toekomst gaat. Zo iemand is gelukkig met wat er nu is. Alles kan morgen immers anders zijn, al beseffen kalkoenen dat al helemaal niet. En van waarschijnlijkheden hebben kalkoenen al helemaal nooit gehoord. Ons verschil met een kalkoen is evenwel dat wij nog kunnen nadenken over de toekomst. Niet dat dat wat helpt, want je kunt je nu eenmaal niet op alles voorbereiden. En dat maakt het leven ook interessant en avontuurlijk. Sommige mensen hebben daar meer moeite mee en zien voortdurend zoveel beren op hun weg dat je er triest van zou worden. En dan is het wellicht beter om een gelukkige kalkoen te zijn, dan een ongelukkig mens. Voorlopig hou ik het er maar op, dat er alleen een toekomst is.
En toch overkwam ook mij een zwarte zwaan. Een zwarte zwaan die uitgroeit tot een prachtige witte zwaan. Een voor mij ondenkbare, onvoorspelbare, onwaarschijnlijke en totaal onverwachte gebeurtenis: de adoptie van mijn dochter Sirjana.
Peter Tersteeg