Regelmatig wordt er met een zekere trots gerefereerd aan de VOC-mentaliteit. Zelfs een Balkenende riep daar eens toe op als ware hij het voorbeeld bij uitstek van de veel geroemde VOC-mentaliteit. En tot mijn stomme verbazing zag ik bij een ING-vestiging in Bilthoven prominent het volgende statement aan een wand, dat mij ook doet denken aan het VOC gevoel:
Oranje is de mentaliteit van heel Nederland. Dus ook van Bilthoven. Het is een mentaliteit van je overal thuis voelen en alles durven vragen. Van zuinig zijn op je geld, maar blijven investeren in wat voor jou belangrijk is. Oranje is meer dan sparen, beleggen of een hypotheek. Daaromheen hebben wij meer dan alleen financiële producten. We delen onze kennis en denken met u mee. Oranje is ING.
De onbeschaamdheid en de arrogantie ten top wanneer “Oranje” geclaimd wordt door ING. Iets subtieler zou zijn “ING is Oranje”. Maar ik realiseer mij dat ik niet kan tippen aan de vaardigheden van een communicatie expert. Al met al ben ik zodanig in verwarring gebracht, dat ik er behoefte aan heb dit onderwerp eens voor te leggen aan mijn goede vriend Bert Bokhoven, de onbekende filosoof. Immers Bert heeft mij, met de hem zo kenmerkende bescheidenheid en intellectuele lenigheid, reeds meerdere malen geleid tot het Grote Inzicht. Een welhaast ongekende deskundigheid om mijn denkproces in goede banen te leiden.
Wel, zegt Bert bij het begin van ons gesprek, ik begrijp je verwarring. Enerzijds zien we inderdaad dat wij trots zijn op onze VOC mentaliteit: een combinatie van de “koopman” en de “dominee”. Anderzijds zien wij van de kant van de nieuwe Nederlanders dat wij ons zouden moeten schamen voor die VOC mentaliteit, zonder ook maar enigszins de tijdgeest van toen in aanmerking te nemen. Het moet wat hen betreft gewist worden uit onze geschiedenis. We lijken te verschuiven naar de mentaliteit van de georganiseerde gekwetstheid. Ik kan mij ook wel gekwetst voelen omdat de bewoners van Barneveld in 1482 niets gedaan hebben om te voorkomen dat Jan van Schaffelaar van een toren sprong. Maar gelukkig heb ik dat op tijd weten op te lossen door in therapie te gaan, merkt Bert op met een twinkeling in zijn ogen.
De discussies over ons verleden en onze helden verlopen zo emotioneel dat je al helemaal niet meer de neutrale “what if” zou mogen stellen. What if immers als wij de Afrikaanse slaven – die nota bene door naburige stammen zelf – tot slaaf gemaakt werden, niet verscheept zouden hebben naar de Caribbean of Amerika. Wat zou er van Obama terecht gekomen zijn ? Alleen de vraag stellen wordt al als racistisch bestempeld, verzucht Bert.
En dan ook nog het volgende. Wie zouden wij zijn als we de VOC niet hadden gehad ? Wij zouden dan waarschijnlijk niet de welvarende samenleving geweest zijn waar iedereen nu zo graag naartoe wil komen. Dus ja, waar hebben we het over. Voor mij ook wel verwarrend, bekent Bert.
En, zegt Bert, als ik dan nog even terugkom op die Balkenende die met enig sentiment terug verlangt naar de VOC mentaliteit, vraag ik me toch af waar die VOC mentaliteit gebleven is ? Het zal toch niet zo zijn dat alle nieuwe Nederlanders met hun komst ook automatisch de VOC-mentaliteit in hun genen krijgen ? En als ik nu naar de gemiddelde Nederlander kijk, heeft die dan nog de VOC mentaliteit als hij ’s avonds op de bank hangt en met een zak chips TV kijkt om zich te laten voorlichten over volstrekt onbenullige programma’s.
Ik vrees dan ook, zegt Bert, dat onze veel geroemde VOC mentaliteit tot de ondergang gedoemd is. Misschien overleeft die nog bij het ING bijkantoor in Bilthoven.
En voor het overige blijft Michiel de Ruyter mijn held, besluit Bert.
Peter Tersteeg