Regelmatig kom ik mensen tegen die gebukt lijken te gaan onder een zware last. Een last die zij kennelijk al sinds hun jeugd als een kameel met zich mee dragen. Het verwonderde mij zodanig dat ik te rade ging bij Bert Bokhoven, de onbekende filosoof. Na enig nadenken schroomde Bert niet om mij te verwijzen naar het gedachtegoed van een ander groot denker: Nietzsche.
Het was Bert namelijk bekend dat Nietzsche over dit onderwerp had nagedacht en zijn gedachten daarover had neergelegd in zijn boek “Also sprach Zarathustra”. Een boek over het proces van de ontwikkeling van de mens van Übermensch naar kind. Volgens Bert Bokhoven verhelderend voor mij als ik kennis wil nemen van de achtergronden van de ontwikkeling van de mens. De kameel is de eerste gestalte van een proces waaruit later een Ubermensch tevoorschijn zou moeten komen. Die Übermensch laten we maar even voor wat het is, gezien alle associaties die dit oproept. Maar bepaald interessant en verhelderend is Nietzsche’s gedachte dat een mens zich ontwikkelt van een kameel naar een leeuw en vervolgens – merkwaardigerwijs – naar een kind.
De kameel is degene die alles wat zwaar is op zich wil nemen en een sterke behoefte heeft aan gewicht. Zijn kracht vraagt dat gewicht ook. Met zijn last trekt hij eenzaam de woestijn in en wordt leeuw. De leeuw wordt de vijand van zijn meester als hij zegt ‘ik wil’. De leeuw schept zijn eigen vrijheid en komt, veelal opstandig en slechts gedeeltelijk los van zijn verleden. Hieruit moet het kind groeien; een nieuw begin.
De kameel draagt niet alleen de lasten, maar eigenlijk geniet hij daarbij van de kracht die hij weet op te brengen. De kameel wil steeds meer te dragen krijgen, om op die manier zijn eigen kracht verder te ontwikkelen. Maar de kameel wordt in zijn vroege jeugd ook opgezadeld met, soms bijna ondraaglijke, lasten. De last die meegegeven wordt vanuit bijvoorbeeld de godsdienstige overtuiging van de ouders. De last van een straffende God, de last maar ook het houvast van normen en warden, de last van hoe het hoort. Het is ook opmerkelijk als mensen denken schrijven over de lasten die zij als kameel ervaren hebben, dat heel vaak de vroegere religieuze ervaring een dominante rol speelt. Ook draagt de kameel bagage met zich mee waar hij in latere levensfasen gemak van heeft. Het is zaak voor de kameel een goede leidsman te vinden. Iemand die zijn denken vruchtbaar maakt, tot leven wekt en doet groeien.
Zonder ooit kameel te zijn geweest is het volgende stadium van de leeuw niet mogelijk. De paradox van het leven is nu dat dit eerste stadium onvermijdelijk het volgende stadium in zich bergt. De zwaarst beladen kameel stevent onher-roepelijk af op de dorste woestijn: een plaats waar hij beslist nooit had willen zijn. Maar in de eenzaamste woestijn geschiedt de tweede gedaanteverwisseling: tot leeuw wordt de geest, vrijheid wil hij buitmaken en meester zijn in zijn eigen woestijn. De kameel wordt leeuw en brult tegen de denk- beelden van zijn leermeesters en tegen zoals het hoort. Een fase waarin de leeuw zijn eigen kracht leert ontdekken en meer zelfstandig in het leven komt te staan. Hier komt het basisprincipe van het leven volgens Nietzsche voor het eerst tot uiting: de wil tot macht. In de eenzaamste woestijn gaat de mens een laatste gevecht aan om het allerzwaarste te overwinnen: het gevecht met de draak die honderd-en-een dingen beval met een autoritaire stem: "Jij zult". "Jij zult" staat de geest van de leeuw in de weg. Een mens komt automatisch terecht in een volgende fase van het leven, de fase die zegt: "Ik wil". De strijd die ontstaat is dramatisch, des te dramatischer naarmate de kameel zwaarder beladen is.
Het is opmerkelijk hoeveel mensen in hun leven gebukt gaan onder opgelegde lasten. En daar niet van af (kunnen) komen. Voor de voorgaande generatie waren het de zware opgelegde normen, waarden en strikte regels ten aanzien van fatsoen en gedrag, Welke opgelegde lasten heeft de huidige generatie ?
En dan de fase van het kind. Een fase waarin een mens, na eindeloze ervaring en kennis opgedaan te hebben uiteindelijk uitkomt op onafhankelijkheid, een wet voor zichzelf te zijn. Een fase waarin iemand alleen nog verantwoordeng schuldig is aan zichzelf.
In het verlengde daarvan, een prachtig stukje televisie als Erica Terpstra in het programma "Erica op reis" aan de Dalai Lama advies vraagt voor de rest van haar leven. De Dalai Lama antwoordt: "als oude man of vrouw hebben wij genoeg ervaring om met problemen om te gaan, zinvol en met mededogen. Dat een oude dame advies vraagt aan een oude man is dus onzin".
“Word wie je bent”, aldus Nietzsche. En wees gelukkig als je kunt zijn wie je bent, voeg ik er dan zelf maar aan toe. Be yourself and be that perfectly.
Illustratief voor de bescheidenheid van Bert Bokhoven was het feit dat Bert verder niets had toe toevoegen. Zijn simpele verwijzing naar het gedachtegoed van collega Nietzsche was voldoende om mij te doen begrijpen. Complexie materie met enkele opmerkingen terugbrengen naar een hanteerbare eenvoud. Bert ten voeten uit.
Peter Tersteeg