Het is al weer heel wat jaren geleden dat ik Louis ontmoet heb. Louis is een zwaar geestelijk gehandicapte jongeman, die onverstaanbare klanken uitstoot en eigenlijk nauwelijks kan communiceren. Louis woont in een inrichting en lijkt qua uiterlijk op een papegaai. En toch heb ik iets zeer waardevols van Louis geleerd. Met enige regelmaat denk ik er nog aan terug.
Op een dag hoorde ik, dat Louis op dezelfde dag jarig is als ik. En toen ik dat hoorde, beloofde ik hem spontaan dat ik op zijn verjaardag zou komen om hem een taart te brengen. Toen ik dat tegen Louis gezegd had, was hij even stil. En tot mijn stomme verbazing kwam hij een tijdje later naar me toe en zei, volstrekt verstaanbaar: “je hebt me die taart beloofd, maar dat moet je dan ook echt doen. Ik kan namelijk niet leven zonder zekerheden”.
Ik was verrast door die opmerking van Louis en moet daar nog vaak aan denken. Want, met Louis, kunnen immers veel mensen niet leven zonder zekerheden. Een onderwerp dat ik het toch eens aan mijn goede vriend Bert Bokhoven, de onbekende filosoof, wilde voorleggen, in de overtuiging dat Bert daar met zijn sprankelende en welhaast weergaloze intelligentie nog een dimensie aan kan toevoegen.
Tja, reageert Bert, als ik hem het verhaal vertel. Ik herken het gevoel en vervolgens komt hij met de wedervraag of ik er een idee van heb wanneer God verschrikkelijk moet lachen. Hoewel ik God – als hij al zou bestaan – niet zo’n grappenmaker vind, intrigeerde mij die vraag wel. En vooral ook het antwoord. God zou namelijk verschrikkelijk moeten lachen als mensen plannen maken. En daar moet ik sedertdien vaak aan denken.
Het plannen maken voor het leven blijkt namelijk onzin te zijn. Het is de schijnzekerheid die wij kennelijk nodig hebben om te kunnen overleven. We kunnen niet zonder zekerheden, ook al weten we dat die de facto niet bestaan. We steken ons kop in het zand en denken in zekerheden. Ook al weten we, zoals Multatuli reeds opmerkte: niets is zeker en zelfs dat is niet zeker. Volgens John Lennon gebeurt het leven, terwijl wij andere plannen maken. Kortom, niets dan onzekerheid.
We maken ons zelf maar iets wijs. Tot je er plotseling, onverwacht en op een schijnbaar willekeurig moment mee geconfronteerd wordt. Je vrouw krijgt zo maar ineens te horen dat ze nog zes weken te leven heeft. Zomaar uit het niets. Als en vogel in volle vlucht die zo maar ineens uit de lucht geschoten wordt. De schok komt aan alsof je in het donker in volle vaart op een blok beton knalt. Zo maar op een willekeurige donderdag in november. Maar het leven gaat door. Hoe, daar heb je dan nog geen idee van. Je ervaart een grote leegte achter de berg die je onvermijdelijk nog moet gaan. Een van de weinige momenten in je leven waarop je wel zekerheid hebt.
Volop sta ik op al mijn remmen om de tijd tegen te houden. Om het onvermijdelijke uit te stellen. Het hielp niet. Ik ging zelfs naar God. Op mijn eigen manier. Om hem te gebieden te zeggen dat het niet waar was. Het heeft niet geholpen. Eigenwijs dat hij is. Een ding weet ik nu wel zeker. Ik wil hem in geen geval aan het lachen maken. Ik maak geen plannen meer. Dat zou hij wel willen, de lul. Immers, wie veel zekerheden heeft kan veel verliezen.
Er bestaat een theorie, zegt Bert, dat ieder mens de wereld waarneemt met zijn zintuigen. Je niet reageert op de werkelijkheid maar op je zintuiglijke waarneming. Maar je waarneming niet zuiver; het is een vertaling van je brein en je brein gebruikt daarvoor oude ervaringen. Je kijkt als het ware naar de wereld door je onbewuste bril van overtuigingen, ervaringen, herinneringen en ideeën. Die zijn bepalend voor hoe jij de wereld ervaart. Die onbewust gekozen bril kan je helpen, maar het kan je ook in de problemen brengen. Wanneer niet de werkelijkheid maar je gefilterde waarneming van de werkelijkheid je acties aanstuurt, dan kun je dus je acties veranderen door je waarneming te veranderen. Daarmee kan je soms voorkomen dat we het verkeerde gedrag in de verkeerde omgeving inzetten. Een proces van ogenschijnlijke onzekerheidsreductie, maar die desalniettemin toch waardevol is in het kader van zelfontwikkeling, het ontdekken van je eigen identiteit en missie en over de ervaring deel te zijn van een groter geheel.
Op de achtergrond speelt nog steeds de gedachte van non-dualiteit: alles gebeurt zoals het gebeurt. We hebben er nauwelijks invloed op. De kunst is juist om te leren daar mee om te gaan.
Zou het kunnen dat alles wat wij zwart zien, wit is ? Of omgekeerd. Doorgaan en leren omgaan met (on)zekerheden. Afzien en zekerheden durven loslaten. Net als Columbus, die de platte aarde rond maakte ! Net als Galilei, die de aarde om de zo liet draaien ! Omgaan met (on)zekerheden. Aanpassen aan voortdurende veranderingen. Daar zullen we aan moeten wennen. Maar zou het dan toch nog kunnen dat alles wat wij zwart zien, wit is ? Of toch omgekeerd ? Een passende gedachte van Wittgenstein.
Overigens heb ik Louis een aantal jaren een taart gebracht op onze verjaardag.
Peter Tersteeg