05-10-2013 01:10
Het overkomt ieder mens wel eens, dat hij zich afvraagt wat de zin van het leven is. Het is wellicht te simpel, maar ik denk dat er een zin van het leven niet bestaat. De natuur ziet volgens mij niet zo in elkaar en alles wat met een zin van het leven te maken heeft vindt zijn oorsprong in menselijke emoties. Maar ik geloof dan ook niet in de theorie dat er een God is die het geluk van mensen stuurt. Gelukkig worden is naar mijn bescheiden mening een menselijke emotie, die niet gestuurd wordt van hogerhand.
Een complex onderwerp dat zich bij uitstek leent om voor te leggen aan Bert Bokhoven, de onbekende filosoof. Zoals ik van Bert gewend ben, zal hij ongetwijfeld in staat zijn om met zijn onnavolgbare gedachtekronkels deze ingewikkelde materie terug te brengen naar de kern. Met de Bert zo kenmerkende eenvoud en bescheidenheid. Op een zodanig verhelderende manier dat wij er verder mee kunnen.
Puttend uit zijn welhaast encyclopedische kennis wees Bert mij direct op de uitspraak van collega Loesje: “Geluk is een richting en geen punt”. En daarmee had Bert al direct de basis gelegd voor een denkrichting. Geluk is niet iets wat je hebt; geluk is niet iets wat ooit klaar is, het is iets waar je steeds aan moet werken. En hoewel gelukkig zijn buitengewoon belangrijk is van ieders welbevinden kun je niemand dwingen gelukkig te worden, merkte Bert bijna waarschuwend op. Iedereen zal dat zelf moeten doen op zijn eigen unieke wijze. Het is ook schier onmogelijk om mensen advies te geven hoe gelukkig te worden. Als je geluk zoekt, zul je het nooit vinden. Geluk geef je door, zegt Bert. Voor mij een geweldige doordenker. Dank, Bert.
Voorts merkte Bert op dat geluk een gevoel is dat je moet leren herkennen en erkennen. Je moet ook gelukkig durven zijn, voegde Bert daar aan toe. En passant haalde Bert ook nog even Aristoteles aan die in zijn geschrift Ethica de visie heeft verwoord dat het doel van het menselijk bestaan geluk is. Toch weer iets anders dan de opmerking van Toon Hermans dat het doel van het leven is om nu en dan gelukkig te worden, maar die was dan ook katholiek. Bert, allemaal goed en wel, maar wat is dat dan geluk of gelukkig zijn ?
Pas als je gelukkig zijn ervaart, weet je wat het is. En wat geluk ook moge zijn, het is een persoonlijke beleving die zich heel moeilijk laat vatten in een definitie. Maar voor het denkproces is Bert van mening dat het zinvol is om aan te nemen dat gelukkig zijn kan gedefinieerd worden als met tevreden zijn met je huidige levensomstandigheden. Hierbij kunnen er diverse positieve emoties aanwezig zijn, zoals vreugde, vredigheid, ontspannenheid en vrolijkheid. Gelukkig zijn is het tegengestelde van ongelukkig zijn, wat bestaat uit een gevoel van ontevredenheid, en vaak samengaat met depressie, overspannenheid, woede of verdriet Onderzoek duidt er op dat geluk voor ongeveer de helft erfelijk bepaald is. De rest van de verschillen wordt veroorzaakt door invloeden uit de omgeving.
Maar, merkt Bert op, het is mogelijk een positieve of negatieve visie inzake het bereiken van geluk te hanteren. Bij de positieve benadering bestaat geluk uit de aanwezigheid van plezierige of wenselijke situaties. Bij de negatieve aanpak bestaat geluk uit het afwezig zijn van pijn of lijden. Ja maar Bert, zowel de positieve als negatieve aanpak geven geen beschrijving van geluk zelf geven, maar betreffen de oorzaak voor geluk, of hoe geluk te bereiken. En, Bert, als je je toch enkel en alleen maar bezighoudt met het vermijden van negatieve emoties of onwenselijke situaties is dat basaal toch wel een negatieve levenshouding is; een levenshouding die als zodanig zelf het geluksgevoel al vermindert. En, Bert, het hanteren van een louter positieve definitie van geluk heeft echter ook nadelen, omdat het kan leiden tot het buiten het bewustzijn houden van de pijnlijke aspecten van het leven, die men echter nog steeds zal beleven. Indien men zichzelf óók bewust is van deze meer pijnlijke aspecten van het leven is men beter in staat deze te overkomen (of er beter mee om te gaan) door het eigen gedrag te verbeteren of aan te passen. Het resultaat zal in dat geval een gelukkiger leven zijn, dacht ik zo.
Maar Bert, hoe zit het dan met het hedonisme als levensbeschouwelijke stroming, die als hoogste levensdoel het bereiken van een maximaal genot heeft. Een stroming die handelt over de vraag, hoe men het genot kan maximaliseren in het leven zonder dat het storend is voor anderen. Als men hierin slaagt, bereikt men toch de hoogst mogelijke vorm van geluk op dat moment mogelijk. Ook daar zie ik positieve en negatieve stromingen. Positieve definities van geluk vindt men in bepaalde hedonistische stromingen waar men ervan uitgaat dat geluk alleen te bereiken is door het bevrediging van genotzucht bovenop de natuurlijke behoefte, zoals eten, slaap, lessen van dorst en seks. Binnen het hedonisme vindt men ook negatieve definities van geluk, zoals in het epicurisme, waar men zich voornamelijk richt op het minimaliseren van behoeften, zodat men zo min mogelijk lijdt. Een bijzonder gematigde vorm hedonisme. Zo zal een epicurist wars zijn van al te veel luxe. Hij is weliswaar materialist, maar in de zin dat hij gelooft, dat het enige wat er bestaat materie is. De epicurist houdt wel van kennis en zal ook binnen de grenzen van zijn toelaatbare alles doen om dit te bemachtigen. Volgens de epicurist brengt het bestuderen van de natuur geluk met zich mee.
Bert zie mijn worsteling met het Grote Begrijpen. Zie je nu wel dat geluk een buitengewoon moeilijk onderwerp is, sprak Bert. Maar kenmerkend voor Bert is dat hij zijn begeleiding van mijn denkproces niet opgeeft als hij ziet dat ik er nog niet ben. Een tandje dieper in de filosofie van andere grote denkers is volgens Bert nu aan de orde. En zonde enige animositeit neemt Bert mij mee naar het gedachtegoed van collega Buddha.
Het boeddhisme maakt onderscheid tussen genot en geluk. Genot verwijst meer naar lichamelijk genot waar ook mentaal geluk uit voort kan komen. Geluk is in het boeddhisme het zichzelf gelukkig of tevreden voelen, waarbij er geen lijden of ongelukkigheid aanwezig is. Geluk in het boeddhisme houdt ook in dat je vrede hebt met hoe het leven zich in het hier en nu presenteert. De manier om geluk te bereiken is door (de oorzaak van) pijn, lijden en ongelukkigheid te verwijderen, en zo verlichting te behalen te behalen. De afwezigheid van mentale pijn en ongelukkigheid betekent echter niet dat er niets voor in de plaats komt. Geluk krijgt dan namelijk de kans om zich volledig als een soort monopolie in de geest te manifesteren 'Gelukkige' emoties als waardering en acceptatie, vriendelijkheid, compassie, begrip en gelijkmoedigheid manifesteren zich vaker en sterker in de geest; zij worden niet meer belemmerd door haat, verlangen, onwetendheid, zelfzuchtigheid en egoïsme.
Nu ken ik Bert weer. Al mijn dwalingen over hedonistisch denken voelen niet goed. Maar gelukkig heeft Bert mij wederom met zijn kenmerkende eenvoud aan de hand genomen in mijn denken over gelukkig zijn. Zijn verwijzing naar het gedachtegoed van Buddha kan ik niet anders dan briljant noemen. Bert, mede namens vrouw en kinderen, heel, heel hartelijk dank voor het Grote Inzicht.
Peter Tersteeg