In toenemende mate hoor ik uitspraken die allemaal te maken hadden met een overheid die niet of onvoldoende zou luisteren naar de burger. Het begrip “de boze witte man” verschijnt ineens in het spraakgebruik.
Al met al een complexe materie waarvan ik het idee heb dat het zinvol zou zijn om daar eens een gesprek over te voeren met mijn goede vriend Bert Bokhoven, de onbekende filosoof. Zulks in de hoop dat Bert mij, met zijn bijna encyclopedische kennis en fenomenale inzicht in ’s mensens beweegredenen, aan de hand zou meenemen om te komen tot een dieper inzicht.
Hoewel ik bij Bert kwam met de vage en onduidelijke opmerking “Bert, wat is er toch aan de hand in de wereld”, begreep Bert onmiddellijk wat ik bedoelde. Ik snap wat je bedoelt, zeht hij. Er vinden laatstelijk te veel – ogenschijnlijk - onverwachte ontwikkelingen plaats in de wereld. “Brexit” en “Trump” zijn daar voorbeelden van. Zwarte zwanen, volgens Bert, doelend op de zwarte zwanen zoals Nassim Nicholas Taleb deze gebeurtenissen noemt in zijn boek “de Zwarte Zwaan”. Een boek dat handelt over de impact van het hoogst onwaarschijnlijke. Zwarte Zwanen zijn dan toevallige gebeurtenissen die ons leven bepalen. In macro-economische zin: de aanslag van 11 september, de opkomst van Internet, de bankencrisis. In het algemeen zijn zwarte zwanen, hoewel lang niet allemaal slecht, niet populair. Vooral bankiers, econometristen, schrijvers van vijfjarenplannen en planners van overheidsbeleid hebben er een uitgesproken hekel aan. Zwarte zwanen ruïneren iedere planning en veroorzaken een vloed van literatuur die achteraf probeert te verklaren wat van te voren niet te voorspellen viel. Rituele bezweringen van de onvoorspelbaarheid.
Het is allemaal niet toevallig, aldus Bert, dat alle experts – die het overigens allemaal mis hadden – nu gaan uitleggen hoe het allemaal zo gekomen is.
Maar toch wordt er niets mee gedaan. Ondanks de opmerkingen van de beroemde astrofysicus Stephen Hawking dat de politieke elite moet erkennen dat ze gefaald heeft. Er wordt niet geluisterd en dat geeft voedingsbodem voor populisten. Bert is het eens met de constatering van Hawking dat het een gevaarlijke ontwikkeling is.
En dan Jan Terlouw met zijn verhaal over de touwtjes uit de brievenbus, die er niet meer hangen. Die hangen er niet meer omdat we elkaar niet meer vertrouwen. Zelfs de overheid vertrouwt zijn eigen bevolking niet meer. En omgekeerd. Alles wordt dichtgeregeld en persoonlijk initiatief wordt niet meer op prijs gesteld. Als we ons maar aan de regeltjes houden, dan is het goed. Een trieste ontwikkeling, aldus Bert.
Onlangs zag ik in het voorbijgaan een tijdschrift van de VNG met op de voorpagina een foto van onze onvolprezen burgervader Koos Janssen. Daarbij stond de tekst: “we zeggen niet hoe het moet, maar dat het moet”. Ik schrok daarvan, Bert, en ik voelde me weer even een boze witte man. Hoezo wordt voor mij bepaald wat er moet ? Maar Koos kennende zal hij het zo niet bedoeld hebben. Maar toch. Ik begrijp, zegt Bert, dat je zijn artikel nog niet hebt gelezen, dus enig voorbehoud lijkt me op zijn plaats. Fair enough Bert; zal ik doen.
Ik begrijp overigens wel dat je boos wordt als de overheid stelt dat je iets moet. Maar dat hoort er nu eenmaal bij. Er zijn nu eenmaal verschillende werelden waarin wij leven. Dat merk je aan alles. Dat heeft te maken met je culturele achtergrond, je opvoeding, je ontwikkeling en waar je wieg stond. En al die verschillende werelden kunnen steeds slechter met elkaar communiceren. Ze begrijpen elkaar niet meer.
Ooit hebben we besloten dat we een aantal dingen beter samen konden doen omdat dat handiger is dan dat je dat alleen moet doen. Je zou je kunnen voorstellen dat zo een overheid is ontstaan. Een overheid die er in eerste instantie was voorde bevolking. Wat we nu ervaren is dat de bevolking er lijkt te zijn voor overheid, of althans voor een aantal figuren die menen de absolute vertegenwoordigers van de overheid te zijn. Zoals een Paus die zou denken dat hij God zelf is. Of een Koning die echt zou geloven dat hij meer is dan een ander. En al die zielige maar oh zo hinderlijke figuren (ik doel hier nadrukkelijk niet op de Koning of de Paus !) vinden dat het volk er dan voor hen is. Ze gedragen zich ook vaak zo. En dat maakt je boos. Het moreel gezag bij de overheid verdwijnt, aldus Bert.
Toch voel ik me regelmatig die boze witte man worden. Er wordt niet geluisterd en ik vertrouw onze overheid niet meer. Weet je nog, Bert, over die commissie stiekem. Er was uit de school geklapt door een van de fractieleiders. Grote consternatie; er moest een onderzoek komen. Conclusie was dat de schuldige niet gevonden kon worden. En dat was het dan. Zo maar een voorbeeldje.
Wat dacht je van het functioneren van de IND en van de Kinder- bescherming zoals ik dat heb meegemaakt. Wat dacht je van de marktwerking in de zorg ? En van een vertraagde trein die in de Tweede Kamer besproken moet worden ? Wat dacht je van de kwaliteit van onze volksvertegenwoordigers ? Het is alleen te doen om de regeltjes die gevolgd moeten worden. Dan hebben zij het allemaal goed gedaan. Maar het was niet goed. En dan kom je dus in opstand.
Ik word ook heel boos over de traagheid, stroperigheid en regeltjeszucht van de overheid. En vooral de onkunde en arrogantie die (sommige) bestuurders vaak ten toon spreiden. Het is ongehoord. Ik snap ook waarom daar de Balkenende-norm voor van toepassing is.
Ja, zegt Bert, ik snap het. Een gevaarlijke ontwikkeling. Ik vrees dat ik er niet zo veel verstandigs over kan zeggen. Maar de huidige gang van zaken zal ongetwijfeld opnieuw leiden naar een zwarte zwaan. En wat zal dan die zwarte zwaan zijn ? Een opstand ? Een oorlog ? Een teloorgang van onze cultuur ? Een maatschappelijke chaos ? Helaas zullen we pas dan gaan uitleggen hoe het zo is gekomen.
Peter Tersteeg